Trong thập kỷ 30, cùng với tên tuổi của Trần Phú, Nguyễn Văn Cừ v.v…, lịch sử c̣n ghi đậm tên tuổi của Lê Hồng Phong, nhà lănh đạo đă có đóng góp lớn cho Đảng những năm 1932-1938 

Tóm tắt:

Năm 1924  - Giác Ngộ Năm 1930-1931 Năm 1932 Năm 1934

Năm 1935 Năm 1936 Năm 1937 Năm 1940 - Sự ra đi

          Lê Hồng Phong, tên thật là Lê Huy Doăn, quê ở làng Thông Lạng (nay thuộc xă Hưng Thông), huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An.
          Tháng 1-1924, lúc chưa đầy 22 tuổi, được giác ngộ Cách mạng, đồng chí cùng Phạm Hồng Thái sang Xiêm (nay là Thái-lan), rồi sang Quảng Châu (Trung Quốc). Tháng 4-1924, cùng Phạm Hồng Thái gia nhập Tâm Tâm Xă, một tổ chức cách mạng do Hồ Tùng Mậu và Lê Hồng Sơn thành lập. Năm 1925 , Lê Hồng Phong được dự lớp huấn luyện chính trị do đồng chí Nguyễn Ái Quốc phụ trách. Sau đó, theo sự giới thiệu của Nguyễn Ái Quốc , Lê Hồng Phong được vào học trường vơ bị Hoàng Phố, rồi sang Liên Xô học trường đại học Phương Đông. Cống hiến lớn nhất của Lê Hồng Phong là đă góp phần quan trọng phục hồi và thúc đẩy hoạt động của Đảng khi cách mạng gặp bước thoái trào.
         Sau cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931), Cách mạng Việt nam bị địch khủng bố cực kỳ ác liệt, phải chịu những tổn thất lớn. Hàng chục vạn cán bộ, đảng viên và chiến sĩ yêu nước bị bắn giết hoặc bị tù đày. Các cơ sở đảng tan vỡ hàng loạt. Thực dân Pháp ở Đông Dương c̣n câu kết với đế quốc Anh ở Hương Cảng và bọn quân phiệt ở Trung Quốc, Thái lan, truy lùng cán bộ của Đảng ta đang hoạt động ở ngoài nước. Ngày 6-6-1931, đồng chí Nguyễn Ái Quốc, lănh tụ của Đảng bị nhà cầm quyền Anh bắt giam trái phép ở Hương Cảng. Đảng ta đứng trước những nguy cơ lớn. Trước t́nh h́nh đó, cuối năm 1931, sau khi tốt nghiệp trường đại học Phương Đông, Lê Hồng Phong đă t́m đường về nước với nhiệm vụ nặng nề : chỉ đạo việc tổ chức khôi phục và phát triển các tổ chức đảng, tiếp tục đưa phong trào cách mạng tiến lên. Đến với vùng gần biên giới Việt - Trung, đồng chí đă chắp nối liên lạc với các đồng chí trung kiên của Đảng như Hoàng Đ́nh Giong, Hoàng Văn thụ, Hoàng Văn Nọn, Lương Văn Chi v.v…t́m cách xây dựng lại hệ thống tổ chức của Đảng.
          Tháng 6-1932, nhằm kịp thời ổn định tư tưởng cán bộ, đảng viên và quần chúng, bộ phận lănh đạo tạm thời của Đảng công bố bản Chương Tŕnh hành động của Đảng do Lê Hồng Phong khởi thảo. Văn kiện chính trị quan trọng đó đă chỉ rơ đường lối đề ra trong Luận cương chính trị năm 1930 là đúng đắn, những tổn thất, khó khăn mà Đảng đang gặp phải chỉ là tạm thời, không thể v́ thế mà hoảng hốt, bi quan, thất vọng. Sau khi khẳng định rằng chỉ có đấu tranh dưới ngọn cờ của Đảng th́ nhân dân lao động mới có thể tiến hành cách mạng thành công, Chương tŕnh hành động đă vạch rơ phương hướng đấu tranh cách mạng, nêu rơ những yêu cầu chung của Đảng và của các tầng lớp quần chúng trong cuộc đấu tranh đó. Chương tŕnh hành động đă mang lại cho cán bộ, đảng viên và quần chúng niềm tin vững chắc vào tiền đồ cách mạng, đẩy lùi tư tưởng hoang mang, dao động, tạo điều kiện cho việc khôi phục nhanh chóng hệ thống tổ chức của Đảng và phong trào quần chúng. Dựa vào nội dung chương tŕnh hành động, Lê Hồng Phong đă cùng một số đồng chí mở nhiều lớp đào tạo cán bộ cho phong trào trong nước. Sau khi học xong, các cán bộ đó trở về nước, từng bước xây dựng lại các tổ chức của Đảng, lănh đạo quần chúng đấu tranh theo mục tiêu của chương tŕnh hành động . Nhờ đó , đầu năm 1933, Xứ ủy Nam kỳ được tổ chức lại.

             Năm 1934, Xứ ủy lâm thời Bắc kỳ được thành lập, tiếp đó là xứ ủy Trung kỳ. Một số tỉnh ủy, thành ủy cũng đă được xây dựng lại. Đầu năm 1934, Ban lănh đạo của Đảng ở nước ngoài (lúc đó gọi là Ban lănh đạo hải ngoại của Đảng), do đồng chí Lê Hồng Phong đứng đầu được chính thức thành lập tại Ma cao (Trung Quốc). Dưới sự lănh đạo của Lê Hồng Phong, Ban lănh đạo đă liên hệ với các tổ chức đảng trong nước, lập lại những cơ sở ở những nơi bị vỡ, xây dựng cơ sở ở những nơi chưa có, tiến tới thống nhất lực lượng cách mạng trong cả nước. Ban lănh đạo của Đảng ở nước ngoài đă xuất bản tạp chí Bôn-sơ-vic, cơ quan lư luận bí mật của Đảng, làm nhiệm vụ tuyên truyền và hướng dẫn cán bộ , đảng viên hành động theo đường lối chủ trương của Đảng. Tạp chí này được đưa về phát hành đều kỳ trong nước và được các địa phương sao chép lại để phổ biến rộng răi. Khi các tổ chứ Đảng trong nước, đặc biệt là các xứ ủy đă được chấn chỉnh, Ban lănh đạo của Đảng, đứng đầu là Lê Hồng Phong , đă quyết định triệu tập Hội nghị cán bộ gồm đại biểu các đảng bộ trong nước tới họp ở Ma Cao (Trung Quốc) để cùng thống nhất nhận định t́nh h́nh, đề ra chủ trương mới nhằm củng cố Đảng, khôi phục và phát triển các tổ chức quần chúng và chuẩn bị Đại hội lần thứ I của Đảng.

            Đầu năm 1935, Lê Hồng Phong dẫn đầu đoàn đại biểu của Đảng đi Mát-xcơ-va dự đại hội lần thứ VII Quốc tế cộng sản. Đoàn gồm 3 đồng chí : Lê Hồng Phong , Hoàng Văn Nọn và Nguyễn thị Minh Khai. Công việc chuẩn bị Đại hội Đảng được giao lại cho các đồng chí Hà Huy Tập, Phùng Chí Kiên.v.v… Tại Đại hội lần thứ VII Quốc tế cộng sản (họp từ 25-7 đến 21-8-1935), Lê Hồng Phong đă đọc bản tham luận quan trọng về phong trào cách mạng Đông dương dưới sự lănh đạo của Đảng do đồng chí Nguyễn Aùi Quốc sáng lập . Cũng tại Đại hội này, Đảng ta được công nhận là một bộ phận chính thức của Quốc tế cộng sản, và đồng chí Lê Hồng Phong, với bí danh Hải An,được bầu làm ủy viên Ban chấp hành Quốc tế cộng sản. Điều đó nói lên ảnh hưởng và uy tín của Đảng ta trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Sự phục hồi lại hoạt động của Đảng tạo ảnh hưởng tốt đẹp trong nước và phong trào cộng sản quốc tế, dĩ nhiên có nguồn gốc chủ yếu là ḷng trung thành vô hạn, ư chí phấn đấu kiên cường, bất khuất của đông đảo cán bộ, đảng viên, nhưng trong đó vai tṛ tổ chức và lănh đạo của Lê Hồng Phong là nhân tố có ư nghĩa quan trọng.
           Một cống hiến lớn khác của Lê Hồng Phong là đă có những đóng góp quan trọng trong việc khởi xướng và chỉ đạo cuộc đấu tranh v́ dân chủ và dân sinh ở nước ta những năm 1936-1938. Khi Đại hội lần thứ VII của Quốc Tế Cộng Sản kết thúc, Lê Hồng Phong trở lại Thượng Hải (Trung Quốc) th́ Đại hội toàn quốc lần thứ I của Đảng đă có những thành công quan trọng, đă khôi phục lại cơ quan lănh đạo Trung ương, từ đó phục hồi lại hệ thống tổ chức của Đảng, quy tụ các phong trào trong toàn quốc vào một mối duy nhất. Nhưng Đại hội cũng phạm một số thiếu sót trong nhận định, đánh giá t́nh h́nh trong nước và trên thế giới, do vậy chưa đề ra được chủ trương và phương pháp đấu tranh thích hợp, khi mà trên thế giới bọn đế quốc phát xít đang ráo riết chuẩn bị chiến tranh. Nhận thức được điều đó với cương vị ủy viên Ban chấp hành Quốc tế cộng sản, đồng chí Lê Hồng Phong, cùng với Trung ương Đảng đă triệu tập và chủ tŕ Hội nghị cán bộ toàn quốc của Đảng và tháng 7-1936 tại Thượng Hải.

          Căn cứ vào diễn biến của t́nh h́nh thế giới và t́nh h́nh Đông Dương, hội nghị đă quyết định chuyển hướng mục tiêu và nhiệm vụ trước mắt của cách mạng, xác định rơ mục tiêu trực tiếp là đấu tranh chống chế độ phản động thuộc địa, chống phát xít và chiến tranh đế quốc, đ̣i dân chủ, dân sinh và ḥa b́nh. Kẻ thù chủ yếu trước mắt của nhân dân Đông Dương là bọn phản động thuộc địa và bè lũ tay sai. Chĩa đúng mũi nhọn vào chúng sẽ có tác dụng phân hóa kẻ thù, cô lập bọn phản động, trung lập hóa những kẻ có thể trung lập. Theo đề nghị của Lê Hồng Phong Hội nghị quyết định thành lập một mặt trận rộng răi, lấy tên là Mặt trận nhân dân phản đế Đông Dương bao gồm các giai cấp, các đảng phái , các đoàn thể chính trị và tín ngưỡng, tôn giáo khác nhau, các dân tộc ở Đông Dương để cùng nhau tranh đấu đ̣i những điều dân chủ sơ đẳng. Cùng với việc chuyển hướng về nhiệm vụ cách mạng, Hội nghị quyết định thay đổi các h́nh thức tổ chức và phương pháp đấu tranh của quần chúng, từ tổ chức bí mật , đấu tranh bất hợp pháp là chủ yếu chuyển sang tổ chức và đấu tranh công khai hợp pháp và nửa hợp pháp là chủ yếu . Dưới ánh sáng của Nghị quyết Hội nghị cán bộ toàn quốc, lại được Mặt trận nhân dân Pháp khích lệ , phong trào đ̣i dân chủ, dân sinh lan rộng khắp Đông Dương. Mở đầu là phong trào Đông Dương đại hội với hàng trăm ủy ban hành động được thành lập ở các nơi. Các cuộc biểu t́nh, băi công đ̣i dân chủ, dân sinh, đ̣i thả tù chính trị diễn ra sôi nổi, tiêu biểu là các cuộc băi công của hàng vạn công nhân mỏ Ḥn Gay-Cẩm Phả. Báo tiến bộ, trong đó có nhiều tờ báo của Đảng, xuất bản công khai. Sức mạnh đấu tranh của quần chúng đă buộc chính quyền thuộc địa phải ban bố một số quyền tự do, dân chủ và thả hơn 1000 tù chính trị.

            Trước sự lớn mạnh của phong trào cách mạng trong nước , cuối năm 1937, Lê Hồng Phong về nước hoạt động bí mật tại Sài G̣n để trực tiếp cùng Trung ương Đảng chỉ đạo phong trào. Thời gian này, người bạn đời của đồng chí là Nguyễn Thị Minh Khai cũng về nước tham gia Xứ ủy Nam Kỳ kiêm bí thư Thành ủy Sài g̣n - Chợ Lớn. Nắm sát t́nh h́nh thực tế, Lê Hồng Phong đă cùng với Trung ương Đảng quyết định chuyển Mặt trận nhân dân phản đế thành Mặt trận dân chủ nhằm tập hợp rộng răi hơn nữa đông đảo quần chúng, tranh thủ hơn nữa mọi lực lượng có thể tranh thủ. Giữa lúc chủ trương đúng đắn đó đang được sự hưởng ứng của các tầng lớp nhân dân, thúc đẩy họ đấu tranh giành nhiều thắng lợi mới, th́ Lê Hồng Phong bị thực dân Pháp bắt ngày 22-6-1938. Bọn mật thám dùng mọi thủ đoạn tra tấn, dụ dỗ nhưng đồng chí nhất quyết không khai. Không đủ chứng cớ để buộc tội, ṭa án của đế quốc Pháp đành kết án đồng chí 6 tháng tù giam và 3 năm quản thúc. Thế nhưng, khi chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ, dù thời gian quản thúc chưa hết, Lê Hồng Phong lại bị bắt vào giam ở Sài G̣n.

          Cuối năm 1940 , khi đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai bị bắt, đế quốc Pháp đă đê hèn ghép thêm tội cho Lê Hồng Phong và đày ra Côn Đảo. Biết Lê Hồng Phong là các bộ lănh đạo của Đảng và là chồng của Nguyễn Thị Minh Khai, bọn trùm thực dân Pháp ở Nam Kỳ đă ra lệnh cho bọn chúa đảo phải t́m mọi cách hăm hại.

          Những đ̣n thù tàn ác, dă man đă làm Lê Hồng Phong kiệt sức dần và mất ngày 5-9-1942. Trước khi trút hơi thở cuối cùng, Lê Hồng Phong c̣n nói to lời trăng trối cho bạn tù ở các pḥng bên : "Nhờ các đồng chí nói với Đảng rằng, tới giờ phút cuối cùng, Lê Hồng Phong vẫn một ḷng tin thắng lợi vẻ vang của cách mạng". Ḷng tin vững chắc đó, nguyên nhân quan trọng tạo nên những cống hiến to lớn của Lê Hồng Phong đối với Đảng , đối với nhân dân, măi măi là nguồn sức mạnh cho các thế hệ đảng viên trong cuộc đấu tranh v́ sự nghiệp v́ sự nghiệp cao cả của Đảng